Færøerne

	Seyðurin á Norður Ronaldsoynni – við havsins strendur Ein hirði vitjar Norður Ronaldsoynna í mars 2006 av Berit Kiilerich
Innleiðing av Sheep-Isle Ein ósjónlig fjallaketa undir havinum er sambandið millum norðuratlantisku oyggjarnar, Orknoyggjunum, Fair Isle , Hetland, Føroyar og Ísland. Í støðum er havflatan brotin av nøkrum fjallatoppum, og har sæst land – omanfyri nevndu lond. Seyður setur tey í samband við hvørt annað. Stutthalaði seyðurin á norðuratlantisku oyggjunum er sjónligur allastaðni nógv talríkari enn menniskjuni! Í ár hevur Sheep- Isle sett kikaran á Føroyar í einari røð, sum verður kallað: “Seyður og vinir í Føroyum”. Hendan greinin er ein heilsan frá seyðamonnunum á Norður Ronaldsoynni til allar seyðamenn í Føroyum. Í 1978 skrivaði Stefan Aðalsteinsson: Litílegurnar í føroyska seyðinum eru tey somu, sum eru at finna í seyðinum á Orknoyggjunum. Hetta er ein ábending um, at tað eru tætt samband millum hesi bæði. (Color genes in Faroe Islands Sheep, 1978 Stefan Aðalsteinsson and Hanus Wardum.) Hendan greinin er skrivað av einum donskum hirða, Berit Kiilerich, sum hevur vitjað á Norður Ronaldsoynni í mars 2006 fyri aðru ferð. Her er greinin hjá Berit frá einari lítlari oyggj, har tað eru 3000 seyðir og 60 fólk! Uppruna seyðurin á Norður Ronaldsey við havsins strendur. Sheep-Isle vil við hesum takka June Morris og Peter Donnerly fyri myndir.
Norður Ronaldsoyggin er norðasta oyggin í Orknoyggjunum. Oyggin er 6,4 km til longdar og 3,2 km breið. Hóast tað ábarna støðu millum Atlantshavið og Norðsjógvin, so er veðurlagið milt og jørðin er eftir umstøðunum fruktagóð. Vegna Golfstreymin er kavi sjáldan at síggja. Tari Á oyggini er eitt serligt seyðaslag, sum fyri tað mesta etur tara. Seyðaslagið verður kallað ”North Ronaldsay nativ Sheep” á enskum. Hildið verður, at hetta seyðaslag hevur livað á oynni áðrenn víkingatíðina. Á Scara Brae á fastlandinum í Orknoyggjunum hevur verið grivið, og eru funnin bein frá jarntíðini, sum eru meinlík upprunaseyðinum, sum livir har í dag. Seyðurin er á biti alt árið allastaðni á oynni á tí sokallaða felagsøkinum. Á vetri er bitið gott í fjørðuni, har seyðurin etur tara. Spakuliga gjøgnum túsund av árum hevur hetta ment seyðin til at blíva ein av harbalnastu seyðasløgum í norður atlantsøkinum. Stormarnir, sum eru ofta á hesum leiðum, bera við sær mongdir av tara. Eftir stormarnar sært tú fylgir av uppruna seyði hugna sær, meðan hann etur tara. Við teimum ymisku jørðlitunum, fella teir meira ella minnið inn í lendið við strendurnar.. Vetrartíð merkir, at tað eru nógvir stormar, og hetta merkir, at seyðurin fær nógv at eta – og flett verður eisini á vetri.

The Drystone Dyke (Grótlagingin) Árini 1830 – 39 vóru sera trupul ár á Norður Ronaldsoynni. Partvíst orsaka av grótlagingini (the sheep dyke) var lagað, partvíst av regluni millum aðalin og leigilendingarnar, tann sokallaða jarðarbýtið (landsquaring) var innførd. Síðan tað eru nógvar nýggjar reglur settar í gildi. Ein tann fyrsta lat upp fyri teimum meira virðismettu neytunum. Upprunaseyðurin var rikin út um lagingina oman í fjørðina, og har hevur hann livað síðan av at eta tara , sæð burtur frá einari stuttari tíð seint á vári, tá lembingin stendur fyri. Tað løgna er, at lagingin bjargaði gamla seyðaslagnum frá týning! Aðrastaðni á Orknoyggjunum varð seyðaslagið burtur, tí tað var blandað við Merino og Sjeviot fyri at betra um støddina av kroppinum og upp á framleiðsluna – just sama søgan sum í skandinavisku londunum. Men uttanfyri lagingina yvirlivdi upprunaseyðurin! Lýsing av slagnum Seyðurin á Norður Ronaldsoynni er av norðurlendska stutthalaða seyðaslagnum. Hann hevur allar litirnar og mynstrini, sum eru eyðkend fyri hetta slag av seyði. Seyðurin hevur dupulta ull, við broddinum, sum er hvassur og langur, uttast, og niðruni, sum er tann fína tunna ullin, innast. Ærnar eru bæði kollutar og hornutar. Veðrarnir hava altíð horn av sama slag, sum seyðurin í Føroyum og í Íslandi.

Seyðurin á Norður Ronaldsay er styggur, lítil og kvikur. Um hann verður hóttur, kann hann flýggja við miklari ferð eftir teimum hálu klettunum. Slagið er ikki so bundið at fylginum. Ærnar verða savnaðar saman inni á landi í lembingini í apríl. Fyri hendan kvika seyðin er lembingin eitt spæl, og ærnar eru sera góðar møður. Eigararnir vilja bert hava eitt lamb undan hvørjari ær. Fær ein ær tvey lomb, verður annað dripið. Inni í “the Dyke” eru stikað øki, har gras veksur, har ær og lomb kunnu liva vard í eina tíð. Áðrenn seyðurin verður koyrdur út um lagingina í juli, verða lombini markað. Í 1881 vóru 587 íbúgvar á Norður Ronaldsoynni. Tá var landbúnaðurin fullkomiliga neyðugur fyri at yvirliva á oynni. Í dag liva 60 fólk á oynni sammet við umleið 3000 seyðir! Hann er býttur upp í ær, veðrar og geldir í sama fylgi. Flestu veðurlomb verða geld og liva í umleið 3 til 5 ár. Á hendan hátt fáa tey spakuliga myrkt kjøt – klár at fletta. Gourmet Ein flettur veðrur vigar umleið 17 kilo. Spakuligi vøksturin, tarin, salti sjógvurin og uttandura lívið alt árið, hevur gjørt seyðakjøtið kent um alt Bretland. Serliga í London ber til at finna kjøt frá Norður Ronaldsoynni á matarlepanum sum ein serliga matlistalig uppliving. Siðir Felags seyðahaldið hevur verið brúkt síðan gamla tíð. Siðir hava verið hildnir í ættarlið, og nógv av dagliga arbeiðinum verður tengt saman við sólini, mánanum og stjørnunum.

Upprunaseyðurin verður royttur við hondsaksum í tendring í Juli ella í fyrst í August. At nýta maskin hevur ongantíð sligið í gjøgnum, møguliga tí maskinan klippir so tætt at skinninum, og av tí verður seyðurin illa vardur móti kulda og stormi við ælingi, sum kemur frá havinum. Innihaldið av lanolin í ullini er sera høgt. Roytingi við saksi og knívi ger, at 3 – 5 cm av ull við nógvum lanolin í verður eftir – nóg mikið til at verja seyðin. Felags landbúnaður Íbúgvarnir á Norður Ronaldsay kunnu hava seyðin í felag uttanfyri lagingina. Ein lóg, sum verður kallar “N. R. Native Sheep Regulation” sigur, hvussu nógvar ær hvør eigari hevur loyvi at hava. Tá savnað verður, luttaka allir eigararnir. Savningin av upprunaseyðinum verður altíð gjørd á flóð – so bert eitt smøl rond verður millum lagingina og strondina. Í sambandi við lagingina eru rættir lagaðar, har seyðurin eftir marki verður býttir í smærri fylgi alt eftir hvør eigur.

Raksturin er eitt av teimum seinastu tingunum av felags landbúnaðinum á Orknoyggjunum. Líknandi skipanir eru brúktar í Hetlandi, Føroyum og Íslandi. Á Norður Ronaldsoynni eru eigararnir í dag greiðir yvir vandan fyri oljuvanlukkum og smittandi seyðasjúkum. Hágóðsku ull! ”North Ronaldsay Yarn Compagny” hevur fyri stuttum sett á stovn eitt lítið spinnarí, sum er stuðlað við pengum úr ES grunnum. Meginparturin av náttúrligu litaðu ullini verður spunnin til sera fína ull til at binda og veva við. Við hjálp frá einum “avbroddara”, sum er førur fyri at vraka broddin og lata niðruna vera eftir, verður ullin av einari heilt serligari góðsku. Upprunaseyðurin á Norður Ronaldsoynni – Ein klassiskur mentannarligur arvur Á okkara døgum, har intensentiv framleiðsla og standardisering er alfa og omega, er tað ein mótsetningur at vitja Norður Ronaldsoynna og uppliva, hvussu seyður og menniskja liva av náttúruni á Norður Ronaldsoynni – Havinum. Seyðurin á Norður Ronaldsoynni gongur væl í eitt við umhvørvið, náttúruna og fólki – Eitt stórt mentannarligt ríkidømi, ikki bert á Norður Ronaldsoynni, men í øllum norður atlants økinum. Eitt ríkidømi, sum eigur at fáa størsta umhugsni – eisini í framtíðini.

Í góðum sýni sæst vitin á Norður Ronaldoyni so langt sum til Fair Isle – hálvvegis til Hetlands!

Vitja upprunaseyðin á Norður Ronaldsoynni og teirra gongd á:
www.orkneycommunities.co.uk/northronaldsaytrust Vitafelagið www.northernlace.co.uk Binding við ull frá Norður Ronaldsay www.sheep-isle.dk Upprunaseyðurin á Norður Ronaldsoynni – Ein søguligur inngangur www.lystbaekgaard.dk Ferðafólkagarður, opin fyri almenninginum, við norðurlendskum seyði.

Seyðurin á Norður Ronaldsoynni – við havsins strendur